صورت وضعیت پیمانکاری : از تعریف تا طبقه‌ بندی انواع آن

صورت وضعیت پیمانکاری : گزارشی از پیشرفت، نه پایان کار

فرض کنید  پیمانکار  تا امروز ۳۰ درصد از فونداسیون ساختمان را اجرا کرده. حالا چطور باید ثابت کند که حق‌ اش را می‌خواهد؟ اینجاست که صورت وضعیت وارد می‌شود. این سند، گزارشی ملموس از کارهای انجام شده‌ تا امروز است. نه تمام پروژه، بلکه همان بخشی که در ماه گذشته یا از شروع کار تا این لحظه پیش رفته.

 

به زبان خودمانی: پیمانکار می‌گوید: «ببینید! اینقدر کار کردم، اینقدر مصالح مصرف کردم، اینقدر حقوق دادم. حالا لطفاً پولش را بدهید تا بتوانم برای ماه بعد هم مصالح بخرم و حقوق بدهم. کارفرما هم با بررسی این گزارش، مطمئن می‌شود پولش را در جای درستی هزینه می‌کند.

چرا اینقدر مهم است؟

• برای پیمانکار: مثل نان شب است. بدون آن، پروژه از گرسنگی مالی می‌میرد.
• برای کارفرما: مثل چراغ قوه در تاریکی است. نشان می‌دهد پولش کجا دارد می‌رود.
• برای پروژه: مثل روغن به چرخ‌های کار است. اگر قطع شود، همه چیز می‌ایستد.

پیشنهاد مطالعه: شرکت پیمانکاری چیست؟

سفر یک صورت وضعیت: از کارگاه تا خزانه

این سند مسیر جالبی را طی می‌کند. ببینید چطور یک برگه از دست پیمانکار خارج می‌شود و به پول نقد تبدیل می‌گردد:

1. تولید در کارگاه: پیمانکار با دفترچه یادداشتش دور کارگاه می‌چرخد. متر می‌کشد، حجم بتن را محاسبه می‌کند، تعداد آجرها را می‌شمارد. فاکتورهای مصالح و لیست حقوق کارگران را کنار هم می‌چیند. همه‌ی این‌ها را در یک فرم خاص می‌ریزد: صورت وضعیت.
2. بازرسی با چشم و ذهن: ناظر پروژه آن آقا / خانمی که همیشه عینک به چهره دارد و زیر لب اعداد را زمزمه می‌کند می‌آید. با متر خودش هم می‌کشد، به بتن نگاه می‌کند، شاید با دستش به سطح آن بکشد تا ببیند محکم است یا نه. اگر تایید کند، روی صورت وضعیت مهر می‌زند.
3. بازرسی با اعداد و ارقام: حالا نوبت واحد مالی کارفرما است. آنجا آدم‌هایی با ماشین‌حساب‌های بزرگ نشسته‌اند. اعداد صورت وضعیت را با قرارداد مقایسه می‌کنند. می‌بینند آیا قیمت مصالح درست محاسبه شده؟ آیا کسورات بیمه و مالیات کم شده؟ اگر همه چیز درست بود، تایید نهایی می‌دهند.
4. تبدیل به پول: صورت وضعیت تایید شده به بانک می‌رود. چند روز بعد، پیمانکار با دیدن موجودی حسابش نفس راحتی می‌کشد. حالا می‌تواند برای ادامه‌ی کار مصالح بخرد.

انواع صورت وضعیت پیمانکاری: کدام برای کدام موقعیت؟

صورت وضعیت‌ها همه شبیه هم نیستند. بسته به موقعیت پروژه، انواع مختلفی پیدا می‌کنیم که هر کدام داستان خودشان را دارند:

۱. صورت وضعیت موقت: گزارش ماهانه‌ی پروژه

این همان نوعی است که ماه به ماه تکرار می‌شود. مثل گزارش پیشرفت ماهانه‌ی دانش‌آموز در مدرسه.

• وقتی استفاده می‌شود؟ وقتی پروژه در جریان است. مثلاً پایان هر ماه.
• چه می‌گوید؟ «من در این ماه این مقدار کار کردم. لطفاً پولش را بدهید.»
• چطور محاسبه می‌شود؟ بر اساس میزان کار فیزیکی انجام شده. مثلاً ۲۰۰ مترمربع دیوار چینی.
• مثال ملموس: پیمانکار ساختمانی در پایان مهرمهر گزارش می‌دهد که ۵۰ درصد از اسکلت ساختمان را اجرا کرده. صورت وضعیت موقت شامل هزینه‌ی آهن، بتن و حقوق کارگران همین بخش است.

پیشنهاد مطالعه: حسابداری پیمانکاری چیست؟

۲. صورت وضعیت قطعی: تسویه حساب پایانی

این سند مثل صورتحساب رستوران بعد از شام است. همه چیز را با هم می‌خواهد.

• وقتی استفاده می‌شود؟ وقتی پروژه تمام شده و تحویل داده شده.
• چه می‌گوید؟ «من کل کار را تحویل دادم. حالا لطفاً باقی‌مانده‌ی پولم را بدهید.»
• چطور محاسبه می‌شود؟ کل کارهای انجام شده منوجوه پرداخت‌های قبلی.
• مثال ملموس: پس از اتمام construction یک برج و تحویل آن به کارفرما، پیمانکار صورت وضعیت قطعی را محاسبه می‌کند. در آن، کل هزینه‌های پروژه منوجوه پرداخت‌های قبلی و کسورات نهایی (مثل ۵% ضمانت) آمده است.

۳. صورت وضعیت تعدیل: جبران تغییرات قیمت

گاهی بازار مثل طوفان می‌شود. قیمت مصالح یک‌شبه بالا می‌رود. این سند برای جبران آن است.

• وقتی استفاده می‌شود؟ وقتی قیمت مصالح یا دستمزد به شدت تغییر کرده.
• چه می‌گوید؟ «قیمت مصالح گران شده. لطفاً تفاوت قیمت را به من بدهید.»
• چطور محاسبه می‌شود؟ بر اساس شاخص‌های قیمت و فرمول‌های قرارداد.
• مثال ملموس: در زمستان گذشته، قیمت سیمان ۳۰ درصد افزایش یافت. پیمانکار صورت وضعیت تعدیل می‌دهد و مبلغ اضافی ناشی از این افزایش را برای سیمان مصرف شده در آن ماه محاسبه می‌کند.

۴. صورت وضعیت خسارت: درخواست جبران ضرر

گاهی کارفرما اشتباهی می‌کند که به پول پیمانکار آسیب می‌زند. این سند برای درخواست جبران است.

• وقتی استفاده می‌شود؟ وقتی کارفرما تاخیر دارد یا دستور غیرمنطقی می‌دهد.
• چه می‌گوید؟ «اشتباه شما به من ضرر زد. لطفاً جبرانش کنید.»
• چطور محاسبه می‌شود؟ با ارائه مدارک محکم و محاسبه دقیق ضرر.
• مثال ملموس: کارفرما دو ماه در تحویل زمین تاخیر داشت. پیمانکار صورت وضعیت خسارت تهیه می‌کند و هزینه‌ی اضافی سرپرستی کارگاه و جریمه تاخیر را مطالبه می‌کند.

چرا درک این انواع برای شما مهم است؟

اگر پیمانکار هستید:

• صورت وضعیت موقت، نان روزانه‌ی شماست. بدون آن، پروژه از گرسنگی مالی می‌میرد.
• صورت وضعیت تعدیل، سپر محافظ شما در برابر تورم است.
• صورت وضعیت خسارت، اسلحه دفاع از حقوق شماست.

اگر کارفرما هستید:

• صورت وضعیت موقت، چشمان شما برای دیدن پیشرفت پروژه است.
• صورت وضعیت قطعی، راه نهایی برای بستن حساب‌هاست.
• صورت وضعیت تعدیل و خسارت، ابزارهای شما برای انصاف و جلوگیری از زیان است.

اگر حسابدار هستید:

• این اسناد، مواد اولیه ثبت‌های حسابداری شما هستند.
• درک تفاوت‌شان، پایه‌ای برای گزارش‌های مالی دقیق است.

حکایت کارگاهی: وقتی صورت وضعیت فراموش شد

یادم می‌آید سال‌ها پیش در یک پروژه‌ی کوچک، پیمانکار جوانی را می‌شناختم. کارش را عالی انجام می‌داد، اما در تنظیم صورت وضعیت بی‌دقت بود. یک ماه فراموش کرد صورت وضعیت بدهد. ماه بعد هم دیر فرستاد. نتیجه؟ پیمانکار نتوانست حقوق کارگران را بدهد. کارگران اعتراض کردند. پروژه سه هفته متوقف شد. کارفرما هم از تاخیر عصبانی بود. همه چیز از یک صورت وضعیت به‌ موقع تنظیم نشده شروع شد.

این داستان ساده نشان می‌دهد صورت وضعیت فقط یک سند کاغذی نیست. بلکه روح پروژه است. اگر روح تپنده نباشد، بدن پروژه از کار می‌افتد.

جمع‌بندی:

صورت وضعیت پیمانکاری یک برگه‌ی خشک و خالی نیست. بلکه پلی است بین کار پیمانکار و پول کارفرما. پلی که اگر محکم نباشد، همه چیز فرو می‌ریزد.

• صورت وضعیت موقت، ضربان قلب پروژه است. ماه به ماه پروژه را زنده نگه می‌دارد.
• صورت وضعیت قطعی، نقطه پایان مالی است. همه چیز را با هم تسویه می‌کند.
• صورت وضعیت تعدیل، چتر محافظ در برابر طوفان بازار است.
• صورت وضعیت خسارت، میز مذاکره برای جبران خطاهاست.

درک این انواع، به همه کمک می‌کند پروژه را با آرامش و شفافیت پیش ببرند. پیمانکار مطمئن است پولش را می‌گیرد. کارفرما مطمئن است پولش در جای درستی هزینه می‌شود. پروژه هم به سلامت به پایان می‌رسد.