چرا دولت از روش مالیات علی الراس استفاده می‌کند؟
در نظام مالیاتی، شفافیت اطلاعات مالی نقش بسیار مهمی دارد. وقتی شرکت‌ها و فروشگاه‌ها به درستی درآمد و هزینه‌هایشان را اعلام کنند، محاسبه مالیات به روش عادلانه انجام میشود. اما در برخی موارد، مثل ارائه ندادن اظهارنامه یا تحویل مدارک ناقص، سازمان امور مالیاتی به اطلاعات واقعی دسترسی ندارد. در این شرایط، برای جلوگیری از فرار مالیاتی ، از روش تخمینی علی الراس استفاده میشود.
چه زمانی مشمول مالیات علی الراس می‌شویم؟
بر اساس ماده ۹۷ قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات به صورت علی الراس در سه حالت اصلی اعمال میشود:
1. ارائه نکردن اظهارنامه مالیاتی در مهلت مقرر
اظهارنامه مالیاتی گزارشی است که شامل تمام درآمدها، هزینه‌ها، دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت یا شخص است. اگر این اظهارنامه را در موعد مقرر ارائه نکنید، سازمان امور مالیاتی نمی‌تواند اطلاعات شما را بررسی کند و مجبور به تخمین درآمد و مالیات شما میشود.
2. تحویل ندادن مدارک درخواست شده توسط اداره مالیات
گاهی اداره مالیات از شما می‌خواهد اسناد و مدارکی مانند فاکتورها، دفاتر قانونی، قراردادها و اسناد پرداختی را ارائه دهید. اگر به این درخواست‌ها پاسخ ندهید، مأمور مالیاتی مجبور است براساس اطلاعات جانبی (مثل اطلاعات خرید و فروش شما از بانک، تأمین‌کنندگان، سامانه مودیان، دارایی و…) مالیات را تخمین بزند.
3. ارائه اظهارنامه یا مدارک ناقص یا غیرقابل بررسی
اگر اظهارنامه مالیاتی ارائه شده ناقص باشد یا مدارکی که ارائه می‌دهید غیر قابل استناد یا دستکاری شده باشند، بررسی دقیق آن ممکن نیست. در این صورت نیز سازمان امور مالیاتی به سراغ محاسبه علی الراس می‌رود.
نحوه محاسبه مالیات علی الراس چگونه است؟
در روش علی الراس ، مأمور مالیاتی با استفاده از اطلاعات میدانی، استعلامات، ضرایب مالیاتی و گزارش‌های دوره‌ای، اقدام به برآورد مالیات می‌کند. برخی از مهم‌ترین فاکتورهایی که در این محاسبه در نظر گرفته می‌شوند، عبارتند از:
1. بررسی خریدهای سالانه
کارشناسان مالیاتی سوابق خرید شما را از تأمین‌کنندگان، فاکتورها و اطلاعات سامانه‌ها (مانند سامانه مودیان و معاملات فصلی) بررسی می‌کنند تا بتوانند تصویری از حجم فعالیت‌های اقتصادی شما داشته باشند.
2. بررسی فروش سالانه
در کنار خرید، اطلاعات فروش نیز بررسی میشود. اگر اطلاعات دقیقی از فاکتورهای فروش موجود نباشد، ممکن است از میانگین بازار یا ضرایب صنفی برای برآورد استفاده شود.
3. تعیین درآمد ناخالص (ناویژه)
درآمد ناخالص، یعنی مجموع درآمدهایی که قبل از کسر هزینه‌ها کسب کرده‌اید. این عدد یکی از پایه‌های اصلی محاسبه مالیات علی الراس است.
4. محاسبه میزان تولید (در کسب‌وکارهای تولیدی)
در صورتی که کسب‌وکار شما تولیدی باشد، میزان تولید شما از طریق میزان مواد اولیه مصرف‌شده، ظرفیت ماشین‌آلات و اطلاعات تولید بررسی و برآورد میشود.
5. ارزش حق واگذاری محل کسب (در مشاغل خدماتی و صنفی)
در برخی کسب‌وکارها مانند دفاتر خدماتی، مغازه‌ها یا پزشکان، ممکن است حق سرقفلی یا واگذاری محل در برآورد مالیات مؤثر باشد.
6. محاسبه هزینه‌ها و استناد به ضرایب مالیاتی
در نهایت، کمیسیون تعیین ضرایب مالیاتی با توجه به نوع فعالیت و وضعیت بازار، ضرایب خاصی برای هر شغل تعیین می‌کند. بر اساس این ضرایب، درآمد خالص و در نهایت مبلغ مالیات محاسبه میشود.
تفاوت مالیات علی الراس با مالیات واقعی (خوداظهاری)
| ویژگی |
مالیات علی الراس |
مالیات واقعی (خوداظهاری) |
| نحوه محاسبه |
تخمینی توسط مأمور مالیاتی |
بر اساس اطلاعات دقیق مودی |
| دقت اطلاعات |
کمتر |
بیشتر |
| قابل دفاع بودن در رسیدگی |
محدود |
مستند و قابل دفاع |
| مسئولیت اثبات درآمد |
بر عهده سازمان مالیاتی |
بر عهده مودی |
| احتمال اعتراض و جرائم |
بالا |
پایین |
چگونه از علی الراس شدن مالیات جلوگیری کنیم؟
برای اینکه مشمول مالیات علی الراس نشوید و مالیاتتان به‌صورت منصفانه و واقعی محاسبه شود، این نکات را رعایت کنید:
-
اظهارنامه مالیاتی را به موقع ارسال کنید.
-
مدارک مالی را دقیق، کامل و قابل استناد نگه دارید.
-
به درخواست‌های اداره مالیات پاسخ دهید و همکاری کنید.
-
دفاتر قانونی را به‌درستی نگهداری و ثبت کنید.
-
از نرم‌افزارهای معتبر حسابداری و سامانه مودیان استفاده کنید.
جمع بندی نهایی
مالیات علی الراس روشی است که سازمان امور مالیاتی در نبود اطلاعات شفاف، برای محاسبه مالیات به‌کار می‌برد. اگر مودی نتواند اطلاعات دقیق و مستند ارائه دهد، این روش به کار گرفته میشود که معمولاً هم منجر به مالیات‌های بیشتر و دردسرهای حقوقی میشود.
پس اگر می‌خواهید درگیر مالیات علی الراس نشوید، بهترین کار این است که همیشه اطلاعات مالی‌تان را دقیق، منظم و به‌روز نگه دارید و در موعد قانونی، اظهارنامه خود را ارسال کنید.