حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام شده؟
این اصطلاح، ترجمه دقیق‌تر و مدرن‌تر از عبارت انگلیسی “Cost Accounting” است. “بها” به معنای ارزش پولی منابع مصرف شده برای تولید کالا یا ارائه خدمات است. حسابداری صنعتی، اصطلاحی قدیمی‌تر است که هنوز هم در بین عموم حسابداران و حتی برخی از دانشگاه‌ها رایج است. دلیل این رواج، شاید این باشد که در گذشته، حسابداری بها بیشتر در صنایع تولیدی کاربرد داشت و به همین دلیل به “حسابداری صنعتی” معروف شده بود. اما امروزه، با گسترش بخش خدمات و سایر صنایع، حسابداری بها در همه زمینه‌های اقتصادی کاربرد دارد و منحصر به صنعت خاصی نیست.
بنابراین، می‌توان گفت که هر دو اصطلاح “حسابداری بها” و “حسابداری صنعتی” برای اشاره به این شاخه از حسابداری استفاده می‌شوند، اما اصطلاح “حسابداری بها” دقیق‌تر و جامع‌تر است و با تحولات دنیای کسب و کار همگام‌تر است. با این حال، هنوز هم بسیاری از افراد و حتی برخی از منابع علمی، از اصطلاح “حسابداری صنعتی” استفاده می‌کنند.
کاربردهای حسابداری صنعتی
گاهی تصور می‌شود کاربرد حسابداری صنعتی و بهای تمام شده محدود به کارخانجات و صنایع تولیدی می‌باشد هر چند شاید مشهودترین کاربرد آن در این جهت باشد ولی سایر مؤسسات نیز از حسابداری بهای تمام شده بهره برده و از روش‌های حسابداری بهای تمام شده در بانک‌ها، شرکت‌های بیمه، عمده فروشی‌ها، شرکت‌های حمل و نقل، شرکت‌های هواپیمایی، دانشگاه‌ها و بیمارستان‌ها در جهت کارایی بیشتر استفاده می‌گردد.
بعنوان مثال در یک بیمارستان کنترل هزینه‌ها و تعیین بهای تمام شده هزینه‌های بستری شدن و درمان یک بیمار، با استفاده از حسابداری بهای تمام شده صورت می‌پذیرد و مواد مصرفی، دستمزد پزشک و سایر هزینه‌های مرتبط شناسایی و ثبت کنترل می‌گردند تا بهای تمام شده مشخص شود. یا شرکت‌های حمل و نقل سعی در محاسبه و تعیین هزینه حمل و تعیین بهای تمام شده حمل یک کیلو کالا و یک نفر مسافر را دارند.
وظایف حسابدار صنعتی (حسابدار بهای تمام شده)
حسابداری بهای تمام شده یا همان حسابداری صنعتی، شاخه‌ای از علم حسابداری است که وظایف متعددی را در ارتباط با هزینه‌ها و بهای تمام شده محصولات و خدمات بر عهده دارد. در واقع، هدف اصلی این شاخه، ارائه اطلاعات دقیق و مفید به مدیریت برای تصمیم‌گیری‌های آگاهانه در زمینه تولید و فروش است. در زیر به برخی از مهم‌ترین وظایف حسابداری بهای تمام شده اشاره می‌کنیم:
1.جمع‌آوری و ثبت اطلاعات مربوط به هزینه‌ها
حسابداری بهای تمام شده، وظیفه جمع‌آوری و ثبت دقیق اطلاعات مربوط به هزینه‌های مختلف تولید را بر عهده دارد. این هزینه‌ها می‌توانند شامل هزینه‌های مواد اولیه، دستمزد مستقیم، سربار تولید و سایر هزینه‌های مرتبط با تولید باشند.
2.محاسبه بهای تمام شده محصولات و خدمات
با استفاده از اطلاعات جمع‌آوری شده، حسابداری بهای تمام شده، بهای تمام شده محصولات و خدماتی که توسط شرکت تولید یا ارائه می‌شوند را محاسبه می‌کند. این محاسبات می‌تواند به روش‌های مختلفی مانند روش سفارش کار، روش مرحله‌ای و روش استاندارد انجام شود.
3.تجزیه و تحلیل هزینه‌ها
حسابداری بهای تمام شده، وظیفه تجزیه و تحلیل هزینه‌های تولید را بر عهده دارد. این تجزیه و تحلیل می‌تواند به شناسایی عوامل مؤثر بر هزینه‌ها، نقاط ضعف و قوت فرآیند تولید و فرصت‌های بهبود و کاهش هزینه‌ها کمک کند.
4.ارائه گزارش‌های مدیریتی
حسابداری بهای تمام شده، گزارش‌های مختلفی را برای مدیریت تهیه می‌کند که شامل اطلاعات مربوط به هزینه‌های تولید، بهای تمام شده محصولات و خدمات، تجزیه و تحلیل هزینه‌ها و سایر اطلاعات مرتبط با تولید است. این گزارش‌ها به مدیریت در تصمیم‌گیری‌های مختلف مانند قیمت‌گذاری، کنترل هزینه‌ها، ارزیابی عملکرد و برنامه‌ریزی تولید کمک می‌کنند.
5.بررسی راه‌های کاهش بهای تمام شده
حسابداری بهای تمام شده، با بررسی و تحلیل فرآیندهای تولید و هزینه‌های مرتبط با آنها، به دنبال راه‌هایی برای کاهش بهای تمام شده محصولات و خدمات است. این می‌تواند شامل بهبود فرآیندها، کاهش ضایعات، استفاده بهینه از منابع و سایر اقدامات باشد.
6.کمک به بودجه‌بندی
اطلاعات مربوط به هزینه‌های تولید و بهای تمام شده، در فرآیند بودجه‌بندی شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرد. حسابداری بهای تمام شده با ارائه این اطلاعات به مدیریت کمک می‌کند تا بودجه دقیقی برای تولید و فروش محصولات و خدمات تهیه کند.
7.کمک به تصمیم‌گیری‌های مدیریتی
اطلاعات ارائه شده توسط حسابداری بهای تمام شده، نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی ایفا می‌کند. این اطلاعات به مدیریت در تصمیم‌گیری‌های مختلف مانند قیمت‌گذاری محصولات، انتخاب روش تولید، سرمایه‌گذاری در تجهیزات و سایر موارد مرتبط با تولید و فروش کمک می‌کند.
تفاوت هزینه و بها
روش‌های بهایابی در حسابداری صنعتی
برای محاسبه و تحلیل هزینه‌ها، از روش‌های مختلفی در حسابداری صنعتی استفاده می‌شود. هر روش بسته به نوع صنعت و ساختار تولید، کاربرد متفاوتی دارد:
۱. بهایابی جذبی
در این روش، تمامی هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم تولید مانند مواد مستقیم، دستمزد مستقیم و سربار (ثابت و متغیر) به بهای تمام‌شده کالا تخصیص داده می‌شود. این روش بیشتر در حسابداری صنعتی کاربرد دارد.
۲. بهایابی متغیر
در این روش، فقط هزینه‌هایی که با تغییر حجم تولید تغییر می‌کنند (مانند مواد اولیه و دستمزد مستقیم) در بهای تمام‌شده لحاظ می‌شوند و هزینه‌های ثابت جداگانه در صورت‌های مالی گزارش می‌شوند.
۳. بهایابی تخمینی (برآوردی)
در پروژه‌ها یا تصمیم‌گیری‌های اولیه، از برآورد هزینه‌ها استفاده می‌شود. این روش بر پایه پیش‌بینی انجام می‌شود و برای قراردادها، مناقصه‌ها و طرح‌های اولیه مفید است.
۴. بهایابی سفارش کار
در این روش، هزینه هر سفارش تولیدی به‌صورت جداگانه محاسبه می‌شود. مناسب صنایع سفارشی‌ساز مانند کارخانه‌های ساخت قطعات خاص یا ماشین‌آلات است.
۵. بهایابی مرحله‌ای (فرآیندی)
در شرکت‌هایی که تولیدات آنها به‌صورت انبوه و یکنواخت در چند مرحله انجام می‌شود (مانند کارخانه‌های پتروشیمی، کفش یا نساجی)، از این روش استفاده می‌شود. هزینه‌ها به تفکیک هر مرحله ثبت و تحلیل می‌شوند.
۶. بهایابی استاندارد
در این روش، برای هر واحد تولید، هزینه استاندارد تعیین می‌شود. سپس هزینه واقعی با استاندارد مقایسه شده و انحرافات بررسی می‌شود. این روش ابزار مناسبی برای کنترل هزینه‌ها و بهبود عملکرد تولید است.
جمع‌بندی
حسابداری بهای تمام شده یا بهتر است بگوییم سیستم حسابداری بهای تمام شده ابزاری است جهت کمک به مدیریت سازمان‌ها جهت تعین بهای یک موضوع از ابتدا تا انتهای زنجیره ارزش که با جمع‌آوری اطلاعات و ارائه گزارشات در این زمینه در نهایت به تصمیم‌گیری بهتر و دقیق‌تر مدیریت کمک می‌کند.